Doe ik het wel goed ?
Perfectionisme
Drs. Tamar de Vos - van der Hoeven - februari 2023
Perfectionisme
Drs. Tamar de Vos - van der Hoeven - februari 2023
Het lijkt de wens van iedere ouder, een kind dat ijverig en gemotiveerd is, hard werkt voor school, graag goede cijfers wil halen en er steeds naar streeft het meeste uit zichzelf te halen. Een echte doorzetter. Maar wanneer je kind zo perfectionistisch is, heeft dat ook een keerzijde. Kinderen met perfectionisme zijn niet altijd makkelijk voor hun omgeving en kunnen het zichzelf ook erg moeilijk maken. Perfectionisme is op zich niet slecht, maar kan nadelig worden als het te ver wordt doorgevoerd, als het leidt tot te hoge eisen aan jezelf stellen of een negatief zelfbeeld. En dat zien we toch vaak bij perfectionistische kinderen.
Kenmerken van perfectionisme
* Niet snel tevreden zijn: Een zes is niet voldoende, gelijk spel wordt gezien als verliezen en een knutselwerk dat een beetje scheef staat is helemaal mislukt.
* Het kan altijd beter: En als je kind dan wel die acht haalt of met 2-1 wint, dan nog is de kans aanwezig dat je kind niet tevreden is. Want een negen of tien voor je toets is nog beter en met maar één punt verschil winnen is eigenlijk nog niet genoeg. We zien dan ook dat kinderen met perfectionisme vaak een negatief zelfbeeld hebben omdat ze niet aan hun eigen hoge verwachtingen kunnen voldoen.
* Snel van slag of teleurgesteld: Wanneer het eens een keer iets minder goed gaat of niet naar verwachting, dan kan je kind hier erg van uit zijn/haar doen raken. Omgaan met tegenslagen is een flinke uitdaging. Dit kan zich uiten in boosheid, verdriet en soms ook lichamelijke klachten (buikpijn, hoofdpijn et cetera)
* Bang voor fouten: Wanneer je van jezelf verwacht dat je alles goed doet, dan is het heel moeilijk om te ervaren dat je ook wel eens fouten maakt. Faalangst ligt dan op de loer. We zien soms dat kinderen uitstelgedrag gaan laten zien of iets nieuws niet willen proberen uit angst het verkeerd te doen.
* Kritiek wordt snel gezien als een persoonlijke aanval: Wanneer je bang bent om fouten te maken of je vindt dat je het altijd goed moet doen, dan kan het heel moeilijk zijn om kritiek los te zien van wie je bent. Een kind met een minder perfectionistische inslag denkt bij kritiek misschien 'Het was een sterk team waar we tegen speelde en ik heb mijn best gedaan" of "Ik heb deze toets niet zo goed gemaakt, maar ik had ook niet zo goed geleerd omdat ik moe was" of iets dergelijks. Een perfectionistisch kind kan het gevoel krijgen gefaald te hebben: "Ik kan ook niets" of "Ik ben gewoon dom".
* Veel vergelijken met anderen: Kinderen met perfectionisme willen graag beter dan anderen zijn en vergelijken zichzelf hierdoor veel met anderen. Gek genoeg zorgt dit meestal helaas niet voor minder hoge eisen als de vergelijking positief uitpakt. Tien kinderen in de klas kunnen een lager cijfer hebben, maar jouw kind kijkt toch vooral naar die ene klasgenoot die toch een halve punt hoger heeft.
* Vooral gefocust op wat niet goed gaat: Net als met het vergelijken met anderen, zijn perfectionisten vaak gefocust op dat wat bewijst dat ze het niet goed doen. Je zoon kijkt niet naar de zeven vragen die hij goed had, maar naar de drie vragen die fout gingen. En je dochter kreeg dan misschien wel een compliment voor haar presentatie, maar de meester gaf ook een (goedbedoelde) tip hoe het de volgende keer nog beter kon, dus het was helemaal geen goede presentatie in haar ogen.
* Bezig met details: Sommige kinderen willen alles zo goed doen, dat ze het grotere geheel een beetje uit het oog verliezen en te lang blijven hangen in details. In plaats van de hele toets te oefenen, zijn ze een uur bezig om het antwoord op één vraag te vinden in alle te leren stof. Ze zijn zo bang het verkeerd te doen, dat ze pas door kunnen gaan met leren wanneer ze het antwoord op die ene vraag gevonden hebben. Dat ze hiermee de leertijd voor de overige stof stevig inperken en dat het soms beter is de grote lijnen te begrijpen dan de details, verliezen ze dan uit het oog. Soms krijgen kinderen opdrachten niet af, omdat ze maar blijven schaven en verbeteren.
* Alles of niets denken: Sommige perfectionisten willen iets alleen doen wanneer ze zeker weten dat het ze zal lukken en dat ze goed zullen presteren. Het moet perfect en anders maar niet.
* Stress: Uiteraard kan al het bovenstaande leiden tot flink wat stress.
In de eerste plaats kan het goed zijn te kijken naar het voorbeeld dat jij als ouder je kind(eren) geeft. Wanneer je als ouder hoge eisen aan jezelf stelt en je vaak negatief uitlaat over jezelf, is de kans groot dat je kind dit overneemt. En dit kan ook gaan om kleine opmerkingen zoals "Ik bakte er niets van" of "Ach, wat ben ik ook onhandig." et cetera. Door als ouder mild naar jezelf toe te zijn, geef je een goed voorbeeld: "Ik deed mijn best", "Ik heb het geprobeerd", "Iedereen maakt wel eens fouten."
Maar kijk ook kritisch naar de verwachtingen die je stelt aan je kind, bewust en onbewust. Soms geef je onbewust als ouder toch de boodschap dat je bepaalde resultaten verwacht, wanneer je je kind probeert te stimuleren.
Wanneer je merkt dat je kind regelmatig negatief over zichzelf denkt, dan kan het goed zijn hier zo af en toe het gesprek over aan te gaan. Kijk samen naar wat je zoon/dochter denkt, bekijk of deze gedachten helpend zijn, of ze kloppen en bedenk samen meer aanmoedigende gedachten. Wanneer je kind kritiek op zichzelf heeft, kun je hem/haar vragen wat er allemaal wel goed ging. Zo verschuif je de focus van zijn/ haar kritische blik meer naar de positieve kant. Help je kind een positiever zelfbeeld te ontwikkelen (meer hierover in het artikel 'Het zelfbeeld van kinderen')
Perfectionistische kinderen vinden vaak dat ze iets gewoon moeten kunnen en vinden het lastig de tussenstappen te zien. Door hier over te praten en samen de tussenstappen te verzinnen, help je je kind zijn/ haar verwachtingen van zichzelf bij te stellen. De tussenstappen leveren meer succeservaringen op, waardoor het zelfvertrouwen weer toeneemt. En het kind leert milder voor zichzelf te zijn omdat het ervaart dat de omgeving echt niet verwacht dat ze iets zo maar kunnen en alles meteen goed moeten doen. Leg als ouder ook meer de nadruk op het proberen en minder op het eindresultaat.
Zoals eerder gezegd hebben kinderen met perfectionisme vaak de gewoonte zich steeds te vergelijken met anderen. En daarin zijn ze soms niet erg eerlijk naar zichzelf. Ze vinden dat ze hetzelfde moeten kunnen als een oudere broer of zus, verwachten dezelfde resultaten te kunnen halen met sport als een veel hoger team of vergelijken zichzelf met jou als ouder. Dat zijn geen eerlijke vergelijkingen. Maar ook wanneer je kind zichzelf vergelijkt met leeftijds- of groepsgenoten is dat weinig zinvol. Je kunt je kind beter helpen te kijken naar de eigen prestaties en de groei daarbinnen te zien. Zo kan je ook weer de tussenstapjes naar een doel laten zien. Zo leg je ook meer de nadruk op het proces en minder op het einddoel. Je laat je zoon/ dochter bijvoorbeeld zien dat het oefenen met de rekensommen ervoor gezorgd heeft dat hij/zij de vermenigvuldigingen nu veel beter begrijpt.
Je kunt ook bespreken dat hard werken goed is, maar dat er ook een stukje aanleg meespeelt. En je kunt niet aanleg voor alles hebben. Daarom is het ene kind goed in rekenen, de ander in voetbal en een derde kan prachtig piano spelen. Leg je kind uit dat het niet alles goed hoeft te kunnen.
Maar daarmee ga je een beetje voorbij aan de gevoelens van je kind. Geef eerst wat ruimte voor deze gevoelens. En praat daarna dan over wat er niet gelukt is, of de verwachtingen van je kind realistisch waren en of zijn/ haar gedachten wel zo aanmoedigend zijn. Zo bagatelliseer je de emoties van je kind niet, maar help je hem/haar er wel anders tegen aan te kijken.
Sommige kinderen kunnen heel hard voor zichzelf zijn: "Ik ben gewoon dom", "Ik kan ook niets". Door eens met je kind naar deze gedachten te kijken en ze in perspectief te plaatsen, kan je deze vaak bijsturen. Vraag je kind bijvoorbeeld of hij/ zij een vriend(in) die een minder cijfer haalt meteen dom vindt of dat hij/zij vindt dat jij als ouder faalt als je een keer iets verkeerd doet. Help je kind wat aardiger voor zichzelf te zijn.
In de vrije tijd kan een perfectionistisch kind ook nog erg bezig zijn met presteren (spelletjes willen winnen, alles beter willen weten, bij sport erg de nadruk op winnen et cetera). Probeer in deze vrije tijd vaak de nadruk te leggen op het plezier. Kies niet-competitieve spelletjes, sport of spel waarbij samenwerking belangrijk is of spel waarbij er geen einddoel is. Zo lijkt knutselen heel ontspannen, maar is er wel een eindresultaat dat kan tegenvallen.
Blijf daarnaast ook wel competitieve spelletjes doen, om te voorkomen dat je kind steeds meer moeite krijgt met verliezen en fouten maken. Want ook daar moet je kind ervaringen mee blijven opdoen en een spelletje thuis is juist een mooie, veilige manier om hier mee te oefenen (zie ook het artikel 'Mijn kind kan niet tegen zijn verlies') Achteraf kan je dan met je kind praten waarom hij/zij het moeilijk vindt om te verliezen.
Probeer als ouder ook andere kenmerken van je kind in de schijnwerpers te zetten. Je kind is zoveel meer dan zijn/haar prestaties. Laat het belang zien van geduld, gevoel voor humor, doorzettingsvermogen, bescheidenheid, behulpzaam zijn, medeleven en andere mooie karaktertrekken.
Er zijn verschillende boekjes over perfectionisme die je met je kind kunt lezen. Voor meer informatie en de mogelijkheid om het boek te kopen bij bol.com klik je op de titel:
Recept voor de perfecte verjaardag, Katy Hudson (4 tot 7 jaar)
De verjaardag van meneer Das, Anne Schneider (5 tot 7 jaar)
Het meisje dat nooit fouten maakte, Mark Pett (6 tot 8 jaar)
(Not) so perfect, Linda van de Pol (13 tot 16 jaar)
Het is hier helemaal (niet) perfect!, Carlie van Tongeren (15 +)
Heeft u naar aanleiding van dit artikel vragen of wilt u een persoonlijk advies, dan kunt u hier terecht: Stel uw vraag of advies aan huis
