Gesprekgebrek

Gesprekgebrek

Drs. Tamar de Vos - van der Hoeven - april 2011

Leren praten is een ontzettend complex proces, dat ontzettend snel verloopt in de eerste jaren van het leven van een kind (u kunt hier meer over lezen in het artikel "praten moet je leren" op deze site). Er is tijdens dit ontwikkelingsproces veel aandacht voor de technische kant van het leren praten, zoals woordgebruik, uitspraak en zinsopbouw. Het kind leert eerst losse woorden en dan zinnetjes te maken van deze woorden. Er zijn duidelijke afspraken over deze technische kant van taalgebruik, die voor het kind als houvast kunnen dienen bij de ontwikkeling.

Maar het kind moet ook leren hoe het deze verworven taal kan gebruiken en in welke situaties je op de ene manier praat en welke situaties op een andere manier. Tegen een vriendje praat een kind anders dan tegen de ouders, terwijl het gesprek met de ouders ook weer anders is dan een gesprek met een leerkracht. Voor deze sociale kant van de taalontwikkeling zijn de regels veel minder duidelijk. Hoe een kind taal moet inzetten om op een goede manier te communiceren is veel minder makkelijk aan te leren. Bij deze sociale kant van de taalontwikkeling spelen meer ongeschreven regels, die kinderen ook een beetje moeten leren aanvoelen. Kinderen die (nog) moeite hebben met dit stuk van de taalontwikkeling weten vaak niet goed hoe ze iemand moeten aanspreken en hoe een gesprek gestart wordt. Ze hebben ook moeite te weten welke informatie je moet geven in een gesprek, welke woorden je kiest om iets duidelijk te maken en in welke volgorde je een zin of verhaal zet. Veel van deze kinderen zoeken ook weinig oogcontact tijdens een gesprek.
Het om de beurt praten vinden deze kinderen vaak ook moeilijk, ze praten door anderen heen of weten niet goed wanneer de gesprekspartner uitgesproken is en zij dus weer iets mogen/kunnen zeggen.
Ook het begrijpen van wat de gesprekspartner vertelt, vraagt om een hoop vaardigheden, die lang niet allemaal te vangen zijn in regels die het kind kan aanleren. Zo moet het kind onderscheid leren maken tussen een grapje en een serieuze mededeling, moet het kind ironie leren begrijpen en leren begrijpen dat niet alles wat gezegd wordt zo letterlijk bedoeld wordt.

Wanneer kinderen moeite hebben met deze sociale regels van een gesprek wordt er gesproken over een gesprekgebrek. Eveneens wordt er wel gesproken van een pragmatische taalbeperking, waarbij "pragmatisch" staat voor "aanwendbaar/toepasselijk", oftewel het praktisch toepassen van taal in de communicatie. Je kunt het ook een sociale taalstoornis noemen.

Zo'n 7 tot 8 % van de vier/vijfjarigen heeft een gesprekgebrek. Bij 2/3 daarvan gaat het om jongens. Bij deze kinderen is het taalvermogen voldoende ontwikkeld. Ze beheersen de taal wel, maar kunnen er niet goed mee communiceren. Ze nemen bijvoorbeeld alles heel letterlijk, begrijpen maar moeilijk dat iets een grapje is en hebben moeite een situatie na te vertellen. Wanneer ze ergens een plaatje van zien, vinden ze het vaak moeilijk hetgeen op het plaatje te zien is te benoemen of uit te leggen waarvoor dit voorwerp dient. Als deze kinderen een verhaal of situatie moeten navertellen, valt op dat ze erg korte zinnen gebruiken en erg van de hak op de tak praten. Belangrijke zaken vergeten ze vaak te vertellen, terwijl zij bijzaken wel uitvoeriger bespreken. Ze lijken niet goed te weten wat echt belangrijk is om te vertellen zodat de luisteraar het verhaal begrijpt (ze lijken niet goed te weten welke voorkennis de luisteraar heeft). In zijn algemeenheid vertellen ze minder (b.v. een lang verhaal wordt een paar regels).
Maar bij kinderen met een gesprekgebrek worden ook andere zaken waargenomen die niet direct in verband staan met taal. Zo hebben kinderen met een gesprekgebrek vaak aandachtsproblemen, moeite met dingen plannen en meer moeite met de sociale omgang.

Dit gesprekgebrek heeft een negatief effect op de sociale en cognitieve (kennis opnemen en verwerken) ontwikkeling van het kind. Het is dan ook goed dit gesprekgebrek vast te stellen zodat het kind hulp geboden kan krijgen. Zeker omdat zo'n 1/3 van de kinderen met een gesprekgebrek niet als zodanig herkend worden in het dagelijkse leven door ouders of leerkracht. Bij deze kinderen wordt vaak gedacht dat het moeilijke communiceren voortkomt uit de nog jonge leeftijd, het nog moeten wennen op school of een wat langzamere ontwikkeling. Een gespekgebrek kan opgespoord worden met behulp van een vragenlijst voor taal-spraakstoornissen.
Een gesprekgebrek komt tien keer vaker voor bij kinderen met gedragsproblemen, waarbij natuurlijk de vraag 'van de kip en het ei' kan rijzen. Bij kinderen met een gesprekgebrek wordt een grotere kans op ADHD, autisme of een andere taalstoornis waargenomen. De vraag is dan of het gesprekgebrek een onderdeel is van deze stoornissen of dat het een bijkomend probleem is.
Wanneer er een vermoeden is ontstaan dat een kind een gesprekgebrek/sociale taalstoornis heeft, is het goed een eerstelijnscentrum voor taalontwikkeling (audiologisch centrum) te vragen verder onderzoek te doen en wanneer nodig het kind te begeleiden met deze taalontwikkeling.

Heeft u naar aanleiding van dit artikel vragen of wilt u een persoonlijk advies, dan kunt u hier terecht: Vraag per e-mail of advies aan huis

Literatuur
Gesprekgebrek, Pedagogiek in Praktijk, 54, 2010
Bok, R & Ketelaars, M. (2010), Gesprekgebrek, NVO- Bulletin 2, 2010
http://www.balansdigitaal.nl/data/nieuws/2010/2/gesprekgebrek-kleuters-voorspelt-vaak-adhd,-autisme-of-taalstoornis/
http://www.ru.nl/wetenschapsagenda/huidige_editie/nieuws/@736934/duizenden_kinderen/
http://www.oorakel.nl/nieuws/Duizenden-kinderen-met-Gesprekgebrek-1507.html
http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/976848/2010/02/25/Gesprekgebrek-kan-leiden-tot-schooluitval.dhtml

Kinderen met een gesprekgebrek hebben moeite met de sociale kant van taal. Ze weten niet goed hoe ze taal moeten gebruiken om op een duidelijke manier te communiceren.

Kinderen met een gesprekgebrek hebben moeite met de sociale kant van taal. Ze weten niet goed hoe ze taal moeten gebruiken om op een duidelijke manier te communiceren.