Te graag te dun
Drs. Tamar de Vos- van der Hoeven - augustus 2000
Veel tienermeisjes doen wel eens 'aan de lijn' of volgen samen met wat vriendinnen een dieet. En zolang het geen extreme vormen aanneemt, is er niets aan de hand. Maar soms gaan deze meisjes te ver in hun streven naar dun zijn. Ze blijven op dieet terwijl ze in de ogen van hun omgeving toch dun genoeg zijn.
In dit geval is het goed om na te gaan of er mogelijk sprake is van een eetstoornis, Anorexia.
Anorexia Nervosa
Zo één op de honderd tienermeisjes ontwikkelt deze eetstoornis. De stoornis komt ook wel bij jongens voor, maar dit beslaat maar zo'n 5 % van alle gevallen. (Voor de leesbaarheid van dit artikel zal ik verder spreken over meisje, maar hier kan dus ook jongen gelezen worden.) Meestal ontstaat het probleem bij meisjes tussen de 14 en 18 jaar oud, Lange tijd is gedacht dat het zich vooral voordeed bij meisjes die intelligent zijn, een hoge prestatiedrang hebben, perfectionistisch zijn en vaak uit een hoger sociaal milieu komen, maar dit idee lijkt achterhaald te zijn. Het zijn vaak wel meisjes die erg gesloten zijn en weinig sociale contacten hebben buiten de familie. Het ontstaan in de puberteit is mogelijk te verklaren door het feit dat meisjes in de puberteit vaak wat dikker worden en vrouwelijke rondingen ontwikkelen. Deze verandering van hun lichaam maakt veel pubermeisjes bang dat ze te dik worden. En juist in deze onzekere periode in hun leven, waar uiterlijk toch al zo'n belangrijke rol speelt, zijn ze hier erg gevoelig voor.
In het begin lijkt het nog op gewoon lijnen (wat het niet is), maar neemt al snel extreme vormen aan. We onderscheiden twee types.
Het eerste type is meisjes die een heel streng dieet volgen. Ze krijgen hierdoor bijna geen voedsel binnen en vallen hierdoor extreem af. Het tweede type is meisjes die ook een dieet volgen, maar hiernaast ook vreetpartijen hebben. Meteen na zo'n vreetpartij slikken ze laxerende middelen of steken ze hun vinger in hun keel. Hierdoor vallen ze toch extreem af. Het tweede type doet sterk denken aan een andere eetstoornis, Boulimia. Maar meisjes die boulimia hebben zijn meestal normaal van gewicht of hebben soms zelfs wat overgewicht. Meisjes met anorexia van het tweede type hebben wel ondergewicht.
Drs. Tamar de Vos- van der Hoeven - augustus 2000
Veel tienermeisjes doen wel eens 'aan de lijn' of volgen samen met wat vriendinnen een dieet. En zolang het geen extreme vormen aanneemt, is er niets aan de hand. Maar soms gaan deze meisjes te ver in hun streven naar dun zijn. Ze blijven op dieet terwijl ze in de ogen van hun omgeving toch dun genoeg zijn.
In dit geval is het goed om na te gaan of er mogelijk sprake is van een eetstoornis, Anorexia.
Anorexia Nervosa
Zo één op de honderd tienermeisjes ontwikkelt deze eetstoornis. De stoornis komt ook wel bij jongens voor, maar dit beslaat maar zo'n 5 % van alle gevallen. (Voor de leesbaarheid van dit artikel zal ik verder spreken over meisje, maar hier kan dus ook jongen gelezen worden.) Meestal ontstaat het probleem bij meisjes tussen de 14 en 18 jaar oud, Lange tijd is gedacht dat het zich vooral voordeed bij meisjes die intelligent zijn, een hoge prestatiedrang hebben, perfectionistisch zijn en vaak uit een hoger sociaal milieu komen, maar dit idee lijkt achterhaald te zijn. Het zijn vaak wel meisjes die erg gesloten zijn en weinig sociale contacten hebben buiten de familie. Het ontstaan in de puberteit is mogelijk te verklaren door het feit dat meisjes in de puberteit vaak wat dikker worden en vrouwelijke rondingen ontwikkelen. Deze verandering van hun lichaam maakt veel pubermeisjes bang dat ze te dik worden. En juist in deze onzekere periode in hun leven, waar uiterlijk toch al zo'n belangrijke rol speelt, zijn ze hier erg gevoelig voor.
In het begin lijkt het nog op gewoon lijnen (wat het niet is), maar neemt al snel extreme vormen aan. We onderscheiden twee types.
Het eerste type is meisjes die een heel streng dieet volgen. Ze krijgen hierdoor bijna geen voedsel binnen en vallen hierdoor extreem af. Het tweede type is meisjes die ook een dieet volgen, maar hiernaast ook vreetpartijen hebben. Meteen na zo'n vreetpartij slikken ze laxerende middelen of steken ze hun vinger in hun keel. Hierdoor vallen ze toch extreem af. Het tweede type doet sterk denken aan een andere eetstoornis, Boulimia. Maar meisjes die boulimia hebben zijn meestal normaal van gewicht of hebben soms zelfs wat overgewicht. Meisjes met anorexia van het tweede type hebben wel ondergewicht.
Meisjes met anorexia ervaren wel degelijk honger. Ze zijn alleen zo bang te dik te worden dat ze niet durven te eten. In het begin is het niet een kwestie van 'niet kunnen eten' maar 'niet willen eten'. Deze meisjes zijn ook trots op hun controle over hun voedselinname. Ze beschouwen hun wilskracht om te lijnen als een prestatie. Het dieet neemt steeds extremere vormen aan. En in een enkel geval overlijdt het meisje aan haar enorme drang naar afvallen. Over het algemeen wordt er gesproken van anorexia wanneer een meisje 15 tot 20 % onder haar normale gewicht komt. Maar ook meisjes die minder gewichtsverlies hebben kunnen anorexia hebben, wanneer zij zeer obsessief met eten (niet eten) bezig zijn.
Na enige tijd ontstaat er toch een verstoord hongergevoel. Vooral de signalen van voldoening raken verstoord. Dan ontstaat er uiteindelijk wel een situatie van 'niet kunnen eten'. Na een zeer kleine hoeveelheid voedsel gegeten te hebben geven de meisjes aan helemaal vol te zitten en zelfs misselijk te zijn. Deze meisjes zijn de hele dag bezig met voedsel en het 'niet eten'. Het bepaalt alles: hun denken, hun voelen en hun handelen. Ook treed er vaak een vertekend lichaamsbeeld op. Het meisje ziet zichzelf echt nog steeds als dik, terwijl de buitenwereld een zeer mager meisje ziet.
Bij meisjes met anorexia zien we ook vaak dat ze extreem actief zijn. Dat kan in de vorm van heel veel sporten, maar we zien ook dat deze meisjes bijvoorbeeld vele uren per dag met hun huiswerk bezig zijn, meteen vanuit school tot het naar bed gaan. Ze leggen een activiteit aan de dag die de gemiddelde mens absoluut niet zo kunnen opbrengen met zo'n tekort aan voedsel.
Een puur lichamelijke reactie die we vaak zien bij meisjes met anorexia is het stoppen van de menstruatie.
We zien vaak ook kenmerken van een depressie bij deze meisjes.
Om de diagnose anorexia vast te kunnen stellen moeten een aantal gesprekken worden gevoerd. Zowel het meisje als de directe omgeving wordt een uitgebreid vraaggesprek afgenomen. Hierbij moet vermeld worden dat meisjes met anorexia zich vaak geen patiënt voelen en ook geen hulp willen omdat ze vinden dat er niets aan de hand is.
Medisch onderzoek is niet de juiste methode om anorexia aan te tonen. Bij het medisch onderzoek van meisjes met anorexia komen vaak vreemde onderzoeksresultaten naar voren zoals: bloedarmoede, trage pols, lage temperatuur, tekort aan witte bloedcellen. Hierdoor zou het idee kunnen ontstaan dat er een ernstig lichamelijk probleem ten grondslag ligt aan het eetprobleem of ondergewicht. Maar deze vreemde lichamelijke klachten zijn juist het gevolg van het niet eten. Toch is medisch onderzoek wel nodig om de lichamelijke toestand van het meisje vast te stellen. Soms zal op basis van dit onderzoek over gegaan worden op ziekenhuisopname en voeding onder dwang, omdat de lichamelijke gezondheid ernstig gevaar loopt.
Een aantal dingen zijn van invloed op het ontstaan van anorexia. Allereerst de persoonlijkheid van het meisje, hetgeen hier boven al besproken is. Ten tweede zien we vaak dat er problemen zijn met of tussen de ouders of dat de ouders erg gericht zijn op de prestaties van hun kind. Ten derde speelt de maatschappij een rol. Meisjes leren hoe belangrijk het is om dun te zijn en goed te presteren in deze wereld. Ten vierde lijkt ook erfelijkheid een rol te spelen. Ook zien we dat meisjes met anorexia vaak als klein kind ook al eetproblemen gehad hebben. Dit betekent overigens niet dat eetproblemen in de peutertijd lijden tot anorexia in de puberteit. Het betekent enkel dat eten altijd al problemen heeft opgeleverd bij deze tienermeisjes.
Het bekendstaan als "meisjesziekte" kan het voor jongens met anorexia extra moeilijk maken om deze problemen bij zichzelf te erkennen. Ze moeten niet alleen toegeven een eetprobleem te hebben, maar moeten ook omgaan met de reactie van de buitenwereld op een jongen met anorexia. De angst om voor raar versleten te worden is dan extra groot.
De ernst van de anorexia kan variëren. Sommige meisjes genezen maar ongeveer de helft van de meisjes houdt eetproblemen. Ook de meisjes die als genezen beschouwd worden houden vaak een verstoorde houding ten opzichte van eten en hun gewicht. De kans op genezing is het grootst wanneer het meisje wat jonger is (dus meer in de buurt van 14 dan van 18 jaar), ze haar eetprobleem niet ontkent en een positief zelfvertrouwen heeft en er zo snel mogelijk ingegrepen wordt.
Er zijn verschillende manieren om dit probleem aan te pakken. Ze worden hier kort besproken om een idee te geven welke behandelingsmogelijkheden er zijn. Alle behandelingsmethodes vragen om een uitgebreide begeleiding door een psycholoog of psychotherapeut. Zowel particuliere hulpverleners als hulpverleningsinstanties zoals de Riagg bieden deze begeleiding. Er bestaan ook instellingen met gespecialiseerde afdeling voor eetproblemen
- Individuele psychotherapie: Het eetprobleem wordt niet direct zelf aangepakt, maar er wordt gewerkt aan de onderliggende oorzaken. Met behulp van gesprekken wordt er gewerkt om wat normaler om te gaan met het eten, meer zelfvertrouwen te krijgen en een minder grote behoefte aan perfectie te hebben.
- Groepstherapie: Gebaseerd op het idee dat meisjes veel van elkaar kunnen leren en ze er baat bij hebben hun problemen en angsten te delen.
- Gedragstherapie: Het eetprobleem wordt direct aangepakt. Het eten en aankomen wordt beloond en bij slecht eten of laxeren/braken wordt de beloning niet gegeven. Deze methode is heel sterk gericht op het zo snel mogelijk het meisje weer laten eten. Het verkeerde beeld van eten/ voldoening en het verkeerde lichaamsbeeld worden niet aangepakt. Daarom wordt deze methode vaak gecombineerd met cognitieve gedragstherapie
- Cognitieve gedragstherapie: Het verkeerde lichaamsbeeld en verkeerde gedachten ten opzichte van voedsel en prestaties worden aan gepakt. De meisjes leren dat bijvoorbeeld de volgende ideeën onjuist zijn: "Om gelukkig te zijn, moet ik dun zijn." "Als ik een beetje eet, verlies ik de controle en wordt ik dik." " Ik moet goed zijn in alles wat ik doe."
Vaak worden meerdere van de bovengenoemde methodes gecombineerd.
Bij de beste behandelingsmethoden wordt zowel aandacht besteed aan gewichtsherstel als aan verandering van het zelfbeeld, het eetpatroon en de prestatiedrang. Met een goede behandelingsmethode geneest de helft van de meisjes en verbetert 30% zodanig dat de anorexia geen levensgevaar meer oplevert.
Toch blijft voor de meeste meisjes die anorexia gehad hebben eten altijd een beladen onderwerp.
Boeken voor jongeren over anorexia. Voor meer informatie en de mogelijkheid om het boek te kopen bij bol.com klik je op de titel:
- Eten zonder angst, werkboek, Renée Beer (10 tot 20 jaar)
- Het hoeveelweegjijlichaam, Marenne Welten (10 tot 13 jaar)
- Zij is dun & ik ben dik, Corine Naranji (11 tot 14 jaar)
- Vechten tot je een ons weegt, Milou van der Horst (12 tot 15 jaar)
- Het meisje in mijn hoofd, Sofie van Gelder (12 tot 15 jaar)
- Friet in de kliniek, Marit Brugman (12 tot 18 jaar)
- Dik in mijn hoofd, Victoria Farkas (12 tot 18 jaar)
- Niets om het lijf, Kaat De Kock (15 tot 18 jaar)
- Anorexia, de duivel op mijn schouder, Marieke de Winter (15 tot 18 jaar)
- Dagen zonder honger, Delphine de Vigan (16+)
- De jongen die van appels hield, Amanda Webster (17+, een van de weinige boeken over een jongen met anorexia)
- Samen de eetstoornis aanpakken, Janet Treasure
Heeft u naar aanleiding van dit artikel vragen of wilt u een persoonlijk advies, dan kunt u hier terecht: Vraag per e-mail of advies aan huis
Vandereycken, W., Hoogduin, C.A.L.& Emmelkamp, P.M.G. (1990) Handboek Psychopathologie deel1, Bohn Stafleu Van Loghum, hoofdstuk 9 blz. 275-291.
Wenar, Ch. (1994)Developmental Psychopathology. McGraw-Hill Book Company, Hoofdstuk 11, blz. 299-309