Ik word vaak geslagen !
Drs. T. de Vos van der Hoeven - oktober 2002 (aangepast mei 2018)
Een vriendje van Tom heeft regelmatig blauwe plekken. Tom's moeder maakt zich zorgen, maar twijfelt of er echt iets aan de hand is.
Juf Anneke heeft in haar klas een kind wat uitzonderlijk stil en teruggetrokken is. Dit is ontstaan sinds het meisje een stiefvader heeft. Regelmatig komt het meisje zonder reden niet op school. De juf twijfelt of ze stappen moet ondernemen.
De voetbaltrainer van Bart vindt Bart wel erg agressief en verbaast zich over het fanatisme van Bart's vader langs de lijn. Het valt hem op dat wanneer Bart een fout maakt op het veld hij altijd angstig naar zijn vader kijkt. Hij vraagt zich af of er mogelijk meer aan de hand is dan wat hij ziet.
De volwassenen in de bovenstaande voorbeelden kregen alledrie te maken met signalen die zouden kunnen duiden op kindermishandeling. Alle drie twijfelen ze aan hun waarnemingen, maar hebben toch het gevoel dat er iets aan de hand is. Er is - begrijpelijk- ook een grote terughoudendheid in het uiten van vermoedens van kindermishandeling. Het is een zware beschuldiging, die wanneer hij onjuist is schadelijk kan zijn. Maar niet geuite vermoedens wanneer er wel sprake is van mishandeling zijn nog vele malen schadelijker. Bij vermoedens van mishandeling is het dan ook altijd goed in ieder geval de eerste stappen te ondernemen om na te gaan wat er gaande is. Verder op in dit artikel ga ik hier verder op in.
Maar waar ligt nu de grens tussen de corrigerende tik en mishandeling? Wanneer hebben we te maken met een erg drukbezet ouderpaar en wanneer met verwaarlozing?
We spreken van kindermishandeling wanneer een kind door de ouders/opvoeders fysiek, psychisch of seksueel bedreigd of gewelddadig benaderd wordt. Dit kan zowel in actieve als in passieve vorm. Door de bedreiging of gewelddadige benadering wordt het kind ernstige schade berokkend in de vorm van fysiek letsel en/of psychische stoornissen.
Vormen van kindermishandeling
Bij kindermishandeling wordt vaak gedacht aan een kind wat veel geslagen wordt. Maar kindermishandeling komt in verschillende vormen voor en kan plaatsvinden zonder dat er ooit een klap gegeven wordt. Er worden vijf vormen onderscheiden:
* lichamelijke mishandeling: Het kind wordt geslagen, gestompt , geschopt met verwondingen zoals kneuzingen, snij-, brand- of schaafwonden, botbreuken en soms hersenletsel als gevolg. Dit is de vorm waar de meeste mensen aan denken wanneer er gesproken wordt over mishandeling.
* psychische mishandeling: Het kind wordt stelselmatig vernederd, gekleineerd, gepest of bang gemaakt. Ook het stellen van onredelijk hoge eisen aan het kind of het kind verbieden contact te hebben met leeftijdsgenoten valt onder psychische mishandeling
* lichamelijke verwaarlozing: Dat wat het kind nodig heeft voor zijn/haar lichamelijke gezondheid en ontwikkeling, zoals goede voeding, voldoende slaap, benodigde medicijnen, voldoende kleding etc. wordt het kind onthouden
* psychische verwaarlozing: Dat wat het kind nodig heeft voor zijn/haar geestelijke gezondheid en ontwikkeling, zoals aandacht, respect, veiligheid, warmte, liefde, genegenheid en bevestiging wordt het kind onthouden
* seksueel misbruik: Hier spreken we van bij alle seksuele contacten van kinderen onder de zestien jaar met ouderen of volwassenen, die plaatsvinden tegen de zin van het kind, of waaraan het kind zich niet kan onttrekken.
Vaak komen meerdere vormen van mishandeling samen voor in een situatie waarin een kind mishandelt wordt.
Risicofactoren bij het ontstaan van kindermishandeling
We spreken niet van oorzaken wanneer we over mishandeling praten. Wel zijn er tal van risicofactoren die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van kindermishandeling. Dit betekent niet dat wanneer deze factoren aanwezig zijn er altijd sprake zal zijn van mishandeling. Deze factoren vergroten enkel het risico dat er mishandeling kan gaan plaatsvinden.
De ouders
We zien regelmatig dat de ouders zelf een nare jeugd gehad hebben en die slechte ervaringen niet goed hebben kunnen verwerken. Ze hebben ook geen andere manier van opvoeden meegemaakt en weten geen andere manier van met je kind omgaan. Ook bij ouders zonder een belast verleden kan gebrek aan kennis over opvoeden in het algemeen een risicofactor vormen.
Een andere risicofactor zien we wanneer de ouders eigenlijk geen kinderen hadden willen hebben, de zwangerschap is ongewenst ontstaan.
Ook te hoge verwachtingen van de ouders aan het kind kunnen een risicofactor vormen. De ouders reageren zich dan teleurgesteld af indien het kind niet kan voldoen aan deze hoge verwachtingen.
Daarnaast zien we ook dat de ouders door alcohol- of drugmisbruik, maar ook psychische problemen, niet goed in staat zijn om problemen met het kind op juiste wijze te hanteren
Het kind
Risicofactoren bij het kind betekenen niet dat het kind dus zelf schuldig is aan de mishandeling. Deze factoren bij het kind leveren wel een verhoogd risico op mishandeling op. Een kind dat ongewenst is loopt meer risico op mishandeling en verwaarlozing.
Andere mogelijke factoren die voor het kind een risico in kunnen houden zijn: de ouders vinden het kind onaantrekkelijk; het kind is gehandicapt; het kind is te vroeg geboren of het kind vertoont 'moeilijk' gedrag: het huilt veel, slaapt slecht of eet weinig. Ook drukke kinderen kunnen een verhoogd risico lopen op kindermishandeling.
Kortom, Het kind past niet in het verwachtingspatroon van de ouders of het vertoont gedrag waar de ouders niet mee om kunnen gaan.
Het gezin
Maar ook de situatie waarin het gezin zich bevindt kan risicofactoren opleveren die een rol kunnen spelen in het ontstaan van kindermishandeling. Zo kan een gezin in een isolement ten opzichte van de buitenwereld leven. Er is geen contact met buren, familie woont ver weg of hier is geen contact mee en de verschillende gezinsleden onderhouden geen contact met anderen buiten de verplichten contacten om (school, werk). Ook kan het gezin lijden onder woon-, huwelijks- of financiële problemen. Daarnaast kan werkeloosheid of moeilijkheden op het werk ook tot spanningen thuis leiden, wat het risico op mishandeling weer vergroot.
Door een combinatie van problemen bij de ouders, het kind en binnen het gezin kunnen spanningen bij ouders zo hoog oplopen dat ze het gevoel hebben de situatie niet meer aan te kunnen. Het kind wordt dan de zondebok en de ouders reageren zich af op het kind. We zien dit vooral wanneer de ouders slecht met conflicten om kunnen gaan en eigenlijk geen andere manieren weten om op conflicten te reageren dan door fysiek of verbaal geweld.
In principe komt kindermishandeling voor in elke bevolkingsgroep. Maar een aantal van de risicofactoren die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van mishandeling zoals slechte behuizing, werkeloosheid, financiële problemen etcetera komen mogelijk meer voor in de sociaal zwakkere gezinnen.
Gevolgen van kindermishandeling
Mishandeling heeft een enorm effect op een kind. Vaak zal de mishandeling zo'n impact hebben dat het kind de rest van zijn/ haar leven de gevolgen zal ervaren van de mishandeling. Hoe ernstig de gevolgen voor het kind zullen zijn, hangt af van een aantal zaken:
* De leeftijd van het kind tijdens de mishandeling. Naarmate het kind jonger is zal de mishandeling meer invloed hebben op de emotionele ontwikkeling van het kind
* De duur van de mishandeling. Een kind dat stelselmatig mishandeld of verwaarloosd wordt, zal daar meer gevolgen van ondervinden dan een kind dat gedurende een bepaalde periode in zijn jeugd aan een of andere vorm van mishandeling heeft blootgestaan.
* De ernst van de mishandeling.
* De veerkracht van het kind. Het ene kind kan meer aan dan het andere.
* De omgeving van het kind. Wanneer het kind iemand heeft bij wie het wel veiligheid en geborgenheid kan vinden (opa/ oma, leerkracht, ouders van vriend), zal het kind minder geschaad worden door de mishandeling dan een kind dat op niemand kan terugvallen.
Gevolgen van kindermishandeling kunnen zijn:
* Kindermishandeling zorgt voor een zeer negatief zelfbeeld bij het kind. Mishandeling ondermijnt het zelfvertrouwen en deze kinderen ontwikkelen enorm weinig gevoel van eigenwaarde. Het kind denkt enorm slecht over zichzelf, heeft het gevoel dat het niets waard is en nergens voor deugt. Het kind krijgt een zeer negatief zelfbeeld door de afwijzende houding van de ouders.
* Kinderen die mishandeld worden zijn voortdurend op hun hoede. Ze zijn zeer terughoudend om een betekenisvolle relatie aan te gaan en stellen ze zich zeer wantrouwend op tegenover andere mensen. Hierdoor kan het kind geen bevredigende relaties met anderen aan gaan.
* Mishandeling heeft een enorm effect op de emotionele ontwikkeling van het kind. Het kind krijgt niet de kans zich harmonisch te ontwikkelen.
* Kindermishandeling kan als direct gevolg lichamelijk letsel, zoals botbreuken, hersenletsel en gehoorbeschadigingen hebben. In sommige gevallen (vooral bij jonge kinderen) zijn de verwondingen zó ernstig dat het kind aan de gevolgen ervan overlijdt of blijvend gehandicapt raakt.
* Kindermishandeling kan ook een ontwikkelingsachterstand, zoals groeistoornissen of een vertraagde taalontwikkeling als gevolg hebben.
Signalen van kindermishandeling
Niet ieder kind met blauwe plekken wordt mishandeld, het kan gewoon wat onhandig zijn of erg van klimmen en klauteren houden en daarbij regelmatig vallen. Niet altijd duidt agressie bij een kind op mishandeling en niet ieder angstig kind heeft te maken met agressie thuis. Vele signalen kunnen duiden op mishandeling maar één of enkele van die signalen kunnen heel goed een geheel andere oorzaak hebben.
Een signaal dat het kind goed in de gaten gehouden moet worden is wanneer er een plotselinge gedragsverandering bij een kind plaatsvindt. Enkele gedragssignalen bij kinderen zijn:
* het kind vertoont agressief gedrag
* het kind trekt zich enorm terug
* het kind heeft concentratiestoornissen;
* het kind vertoont seksueel uitdagend gedrag (hetgeen kan wijzen op seksueel misbruik);
* het kind is zeer angstig voor (bepaalde) volwassenen.
Enkele signalen bij de ouders zijn:
* de ouders geven vreemde verklaringen voor lichamelijk letsel
* de ouders staan regelmatig met het kind bij de huisarts en/of het ziekenhuis op de stoep
* de ouders tonen geen belangstelling voor de schoolprestaties van hun kind;
* de kinderen worden regelmatig thuis gehouden van school of peuterspeelzaal.
Het blijft altijd moeilijk om signalen die duiden op mishandeling op de juiste manier in te schatten. Er kan altijd iets anders aan de signalen ten grondslag liggen en dit zorgt voor een enorme terughoudendheid in het uiten van zorgen op dit gebied. Toch kunnen er ook al een hoop stappen ondernomen worden zonder dat er meteen een beschuldiging uitgesproken wordt.
Stappen ondernemen
U kunt Veilig Thuis ( www.vooreenveiligthuis.nl) bellen om uw zorgen over het kind te bespreken. Als u wilt, krijgt u advies over wat u verder kunt doen, zonder dat Veilig Thuis de zaak verder uitzoekt. De naam van het kind en het gezin, hoeft u dan niet te noemen en dit contact kan volledig anoniem plaats vinden.
In overleg met Veilig Thuis kan dan gekeken worden of er toch stappen ondernomen moeten worden Als privé-persoon zult u weinig kunnen ondernemen. U kunt Veilig Thuis dan vragen in actie te komen. Zij hebben dan de naam van het kind of gezin nodig. Men spreekt nu van een melding.
Een melding bij Veilig Thuis kan zo gebeuren dat de melder anoniem blijft voor het gezin. Het streven van Veilig Thuis is zo veel mogelijk openheid. Uit ervaring is bekend dat anonieme meldingen het vertrouwen van ouders in hun omgeving kunnen schaden en voor grote problemen zorgen. Maar er kunnen redenen zijn voor de melder om anoniem te willen blijven. Hier wordt dan rekening mee gehouden
Ook mensen die beroepshalve in aanraking komen met een vermoeden van kindermishandeling, kunnen advies in winnen bij Veilig Thuis en een melding maken
Wat gebeurt er wanneer het meldpunt in actie komt:
Veilig Thuis zal bij een melding:
* aanvullende informatie inwinnen bij een huisarts, een consultatiebureau of op school
* in gesprek gaan met de ouders en soms ook met het kind
* proberen de ouders te motiveren voor hulpverlening
* de hulpverlening voor kind en ouders op gang brengen (zo nodig door inschakeling van de Raad voor de Kinderbescherming)
* bij een melding beroepshalve met u overleggen welke rol u kunt blijven spelen
* na enige tijd aan u laten weten wat er met de melding is gebeurd
Bereikbaarheid van Veilig Thuis:
Elke provincie en grootstedelijke regio heeft zijn eigen Veilig Thuis. Deze zijn bereikbaar via het landelijke telefoonnummer: 0800-2000
Informatie voor dit artikel komt van het Het Expertisecentrum Kindermishandeling van het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn / NIZW, www.kindermishandeling.info .