Gevoelig voor prikkels
Drs. Tamar de Vos - van der Hoeven - september 2016
Drs. Tamar de Vos - van der Hoeven - september 2016
In de huidige maatschappij staan kinderen bloot aan enorm veel prikkels. Smartphone, TV, internet en een drukke agenda zorgen ervoor dat er voortdurend nieuwe prikkels binnen komen. Alle mogelijkheden en bezigheden die kinderen aangeboden krijgen, dragen bij aan dagen voortdurend gevuld met prikkels.
Sommige kinderen kunnen zich maar moeilijk afsluiten voor al die prikkels die ze de hele dag binnen krijgen. Andere kinderen ervaren de ene soort prikkels als veel heftiger dan andere soorten, ze zijn bijvoorbeeld vooral erg gevoelig voor geluiden, aanraking of smaken.
Een kind dat prikkelgevoelig is, vindt het moeilijk om binnenkomende prikkels goed te verwerken.
Een kind dat veel prikkels binnen krijgt kan hierdoor overspoeld raken en oververmoeid. Dit kan zich uiten in lichamelijke klachten. En oververmoeidheid kan tot gevolg hebben dat kinderen nog gevoeliger worden voor prikkels en zo in een vicieuze cirkel belanden.
Wanneer een kind gevoelig is voor alle prikkels om zich heen is het te begrijpen dat dit kan leiden tot concentratieproblemen. Je krijgt dan een beetje een 'kip en ei' vraagstuk. Is het kind erg gevoelig voor alle prikkels om zich heen en kan het zich hierdoor slecht concentreren of kan het kind zich slecht concentreren en vangt het hierdoor alle prikkels op? Dat er een wisselwerking is tussen deze twee zaken is in ieder geval wel duidelijk.
Prikkelgevoeligheid komt vaak voor bij kinderen met ADHD, ADD en autisme, maar ook zeker bij kinderen zonder stoornis.
Kinderen die gevoelig zijn voor prikkels worden ook wel hoogsensitief of hooggevoelig genoemd. Belangrijk is om deze gevoeligheid niet te gaan zien als een stoornis, want dat is het zeker niet. Het zegt enkel iets over de aard van een persoon en dat is net zo iets als zeggen dat iemand verlegen, extravert, intelligent, opvliegend etcetera is. En natuurlijk vraagt de aard van een kind om een daar bij passende aanpak en begeleiding, een verlegen kind begeleid je anders dan een extravert kind. Maar dat geldt voor ieder kind, ieder kind heeft zijn eigen op maat gesneden aanpak nodig.
Kinderen die prikkelgevoelig zijn, zijn ook zeer uiteenlopend wat aard betreft. Sommige zijn druk, impulsief en ondernemend, terwijl andere juist beschouwend, introvert en heel rustig en teruggetrokken zijn.
Een flinke groep kinderen die gevoelig is voor prikkels bestaat uit kinderen die extravert, sociaal vaardig en slim zijn. Zij staan zo open naar de wereld om zich heen omdat ze veel willen leren en begrijpen. Maar hierdoor komen er ook veel prikkels binnen. Wanneer ze ook nog de drang ervaren om alles zo goed mogelijk te doen, wat we vaak waarnemen bij deze kinderen, ligt overbelasting op de loer.
Van de gehele bevolking voldoet zo'n 15 tot 20 % van de mensen aan de criteria voor hooggevoeligheid. Flink wat kinderen zijn wat gevoeliger voor hun omgeving en veel zaken die als hooggevoelig worden beschreven komen bij heel veel kinderen voor. Er is dus zeker geen sprake van een afwijking of van iets dat abnormaal is. Hooggevoelig zijn is heel normaal. En we zien ook dat kinderen bij het ouder worden, steeds beter leren omgaan met hun prikkelgevoeligheid en er hierdoor minder last van hebben.
Het is dan ook raadzaam voorzichtig te zijn met een kind het label hooggevoelig te geven of het tegen over anderen zo te benoemen. Het gevaar als je dat doet is dat het toch een beetje als een diagnose of probleem gezien gaat worden.
Het kind kan dan toch het gevoel krijgen dat er iets mis is met hem/haar. Het kan het gevoel hebben dat het iets 'heeft' (zoals b.v. ADHD ) terwijl hier geen sprake van is. Het kind mankeert niets, het is alleen gevoelig van aard. En dat is zeker geen negatieve eigenschap. Het is alleen iets waar het kind goed mee moet leren omgaan.
Daarbij is er ook het risico dat kinderen zich gaan gedragen naar wat er verwacht wordt (we noemen dit een 'self-fulfilling prophecy), oftewel dat de hoge sensitiviteit een excuus wordt. Het kind probeert dan niet te veranderen want "ik ben nu eenmaal zo". Wanneer je een gevoelig kind steeds maar dingen uit handen neemt en afschermt voor prikkels, zal het steeds meer moeite krijgen met prikkels. In de eerste plaats omdat het geen ervaring kan opdoen met het omgaan met prikkels. Maar in de tweede plaats omdat de ouders het kind ook de boodschap geven dat het onvoldoende zelf kan omgaan met deze prikkels. Want waarom schermen de ouders het anders zo af. Kinderen kunnen in hun ontwikkeling allerlei symptomen vertonen, maar die verdwijnen meestal vanzelf. Wanneer je een kind in dat gedrag gaat bevestigen, houd je het juist in stand.
Het is belangrijk om een kind te accepteren zoals het is en het de ruimte te bieden om zichzelf te zijn. Maar daarnaast is het ook belangrijk om niet alles bij het kind vandaan te houden en het ook te stimuleren zich te ontplooien en vaardigheden die misschien wat minder makkelijk komen bij een hoog sensitief kind, toch te ontwikkelen. Net zoals een verlegen kind gestimuleerd moet worden over deze verlegenheid heen te stappen, kan een hoog sensitief kind leren omgaan met zijn of haar gevoeligheid en de vele prikkels die binnen komen.
Uiteraard is het wel goed om je kind te helpen zo goed mogelijk om te gaan met prikkels.
Structuur geeft kinderen houvast en dat geldt nog meer voor kinderen die gevoelig zijn voor prikkels. Door een agenda of kalender te gebruiken, krijgt je kind zicht op wat het kan verwachten die dag. Jij als ouder kan met behulp van de agenda/ kalender zien of de dagen van je kind niet te vol worden. Streef er bij het plannen van deze agenda naar, ten minste één dag in de week te hebben dat je kind helemaal niets hoeft. Vervelen is gezond, zeker voor prikkelgevoelige kinderen.
Kijk daarbij steeds goed naar je zoon/dochter en durf hierin ook je gevoel te volgen. Misschien heeft jouw kind wel twee of drie lege dagen in de week nodig om goed tot rust te komen. Het kan dan enorm helpen hier duidelijke afspraken over te maken, bijvoorbeeld de afspraak dat er nooit vaker dan drie keer in de week een speelafspraak gemaakt wordt. Zo help je je kind 'nee' te zeggen wanneer het wat te veel wordt en je helpt het ook zijn grenzen te bewaken. Want soms hebben kinderen zelf niet in de gaten dat ze overprikkeld raken. Een duidelijke afspraak die altijd geldt voorkomt dan strijd.
Als ouder heb je wat dit betreft ook een voorbeeld functie. Als beide ouders voortdurend druk zijn en van hot naar her rennen, zal dit een prikkelgevoelig kind beïnvloeden.
Prikkelgevoelige kinderen hebben vaak ook behoefte aan een uitlaatklep, een manier om even hun hoofd als het ware leeg te maken. Bewegen kan hierbij goed helpen. Zolang dit ten minste niet gepaard gaat met prestatiedruk of toch weer een volle agenda.
Bij prikkelgevoelige kinderen is het ook goed om de schermtijd goed in de gaten te houden. Streef naar veel tijd zonder scherm (TV, computer, smartphone) en hou in de gaten wat je kind online doet. Prikkelgevoelige kinderen kunnen er extra mee worstelen wanneer ze online dingen tegenkomen die niet zo geschikt voor ze zijn. En streef er naar altijd ten minste een uur voor het slapen gaan alle apparaten uit te zetten. Alle activiteiten met een beeldscherm verstoren de aanmaak van melatonine (waardoor je slaperig wordt) en activeren het brein.
Wanneer je als ouder iets van je kind vraagt is het goed rekening te houden met zijn/ haar prikkelgevoeligheid. Zorg allereerst voor een goed contact voordat je iets van je kind vraagt. Maak even fysiek contact (aantikken, hand op arm etc) als je kind hier ten minste niet juist extra gevoelig voor is en maak daarna oogcontact. Zo weet je zeker dat je kind je daadwerkelijk hoort. Gun je zoon/dochter de tijd om te reageren op je vraag of verzoek. Prikkelgevoelige kinderen hebben soms wat meer tijd nodig om op je te reageren omdat ze afgeleid kunnen zijn door andere prikkels.
Kinderen brengen grote delen van hun dag door bij andere opvoeders dan hun ouders (school, BSO, sportclub etcetera). Het is goed wanneer zij er van op de hoogte zijn dat het kind moeite heeft met het verwerken van veel prikkels. Kijk samen op welke manier het kind geholpen kan worden zo goed mogelijk om te gaan met deze prikkels of zich wat af te sluiten van sommige prikkels. Zo kan een rustig hoekje in de klas, een scherm waarachter het kind mag werken of een koptelefoon het kind helpen zich beter af te sluiten voor alle prikkels in de klas. Soms kan de afspraak even weg te mogen uit de klas op het moment dat het kind wat overprikkeld raakt ook helpen. Zowel thuis als in de klas is het dan fijn wanneer het kind een rustige plek heeft waar het zich even kan terugtrekken.
Een opgeruimde omgeving en geen onnodig geluid zorgen uiteraard ook voor minder prikkels.
Bekijk goed welke prikkels vooral moeilijk te verwerken zijn voor je kind of erg sterk binnenkomen en wees creatief met het verzinnen van manieren om deze prikkels wat te dempen.
Vitrages of jaloezieën kunnen lichtinval wat beperken, labeltjes kunnen gemakkelijk uit kleding geknipt worden en bij het winkelen kun je letten op kriebeltruien en sokken met randjes. Een zakdoekje dat lekker naar wasverzachter ruikt, kan helpen bij 'vieze' luchtjes en rustige muziek kan helpen na een zeer lawaaiig klassenuitje. Wees inventief en kijk steeds samen met je kind wat werkt en wat niet werkt.
De volgende boeken kunnen je kind helpen begrijpen wat het inhoudt prikkelgevoelig te zijn. Voor meer informatie en de mogelijkheid om het boek te kopen bij bol.com klik je op de titel:
- Help… ik voel zoveel, Carla van Wensen (zie onze recensie)
- Ik prik, Kim Crabeels
- Het vollehoofdenboek, Linde Kraijenhoff
- De hoogsensitiviteit survivalgids, An Michiels
- Langmuts is een held, Josina Intrabartolo
Heeft u naar aanleiding van dit artikel vragen of wilt u een persoonlijk advies, dan kunt u hier terecht: Stel uw vraag of advies aan huis
